گره‌چینی در بوشهر بیشتر در معماری سنتی، به‌ویژه در خانه‌های تاریخی و بناهای مذهبی دیده می‌شود، و ترکیبی از کارکرد زیباشناسانه و اقلیمی را ارائه می‌دهد.

ویژگی‌های اقلیمی و تأثیر بر گره‌چینی

اقلیم گرم و مرطوب بوشهر، ضرورت تهویه طبیعی و کنترل نور خورشید را در معماری این منطقه به یک اصل بدل کرده است. گره‌چینی، با طراحی‌های مشبک و هندسی‌اش، بهترین پاسخ به این نیاز بوده است. در خانه‌های قدیمی بوشهر، در و پنجره‌هایی با گره‌چینی‌های چوبی، نه‌تنها به تهویه و خنک‌سازی فضا کمک می‌کردند، بلکه نقش نوعی پرده نوری را نیز ایفا می‌کردند؛ به این معنا که نور آفتاب را با شکست‌های منظم و چشم‌نواز به داخل هدایت می‌کردند، بدون آنکه باعث اذیت چشم شوند یا فضا را بیش از حد گرم کنند.

مصالح و تکنیک‌های مورد استفاده

در گره‌چینی بوشهر، معمولاً از چوب‌های مقاوم در برابر رطوبت مانند ساج، چوب صندل و گاه چوب محلی کنار یا چوب آبنوس استفاده می‌شود. استادکاران محلی با دقت بسیار بالا، قطعات چوب را بدون استفاده از میخ یا چسب، به صورت کاملاً فشرده و در هم تنیده، در کنار هم قرار می‌دهند. حاصل این تلاش بی‌وقفه، ساختارهایی است که نه‌تنها مستحکم و بادوام‌اند، بلکه جلوه‌ای هنری و آرامش‌بخش دارند.

طرح‌های مورد استفاده در گره‌چینی بوشهر عموماً هندسی‌اند، با تکرار شکل‌هایی همچون ستاره، لوزی، مربع و هشت‌پر که هم نماد وحدت و نظم‌اند و هم تأثیراتی از هنر اسلامی را در خود دارند. در برخی موارد نیز، به‌ویژه در بناهای مذهبی، طرح‌هایی با الهام از نقوش گیاهی و اسلیمی به چشم می‌خورد.

کاربردهای سنتی و معاصر

در گذشته، گره‌چینی بیشتر در ساخت در و پنجره‌های خانه‌های اعیانی، ارسی‌ها، سردرهای مساجد، محراب‌ها و گاه در ساخت تزیینات چوبی داخل خانه‌ها به کار می‌رفت. در خانه‌های سنتی بوشهر که به سبک حیاط‌مرکزی ساخته می‌شدند، این گره‌چینی‌ها در نمای رو به حیاط، نقش پررنگی در زیبایی‌شناسی بنا داشتند.

امروزه با گسترش شهرنشینی و کاهش استفاده از مصالح طبیعی در ساخت‌وساز، این هنر در حال فراموشی است؛ با این حال، تلاش‌هایی برای احیای آن از سوی هنرمندان و نهادهای فرهنگی محلی صورت گرفته است. برخی معماران معاصر بوشهری نیز با الهام از گره‌چینی، سعی در بازآفرینی این هنر در طراحی‌های مدرن دارند، به‌ویژه در طراحی پنجره‌ها، پارتیشن‌ها و حتی مبلمان چوبی.

جایگاه فرهنگی و ضرورت احیا

گره‌چینی در بوشهر، فراتر از یک هنر تزئینی، بخشی از هویت فرهنگی این سرزمین است. بازتابی از تفکر هندسی، زیبایی‌شناسی و هماهنگی با طبیعت که در زندگی مردم جنوب نقش داشته است. با احیای این هنر نه‌تنها می‌توان فرصتی برای اشتغال هنرمندان بومی فراهم کرد، بلکه زمینه‌ای برای توسعه گردشگری فرهنگی در بوشهر نیز فراهم می‌شود.

با حمایت بیشتر از کارگاه‌های آموزشی، ثبت میراث ناملموس و توجه معماران به استفاده از عناصر بومی، می‌توان هنر گره‌چینی را از خطر فراموشی نجات داد و آن را همچون نگینی درخشان در کالبد معماری معاصر بوشهر حفظ کرد.

نوشته اکرم خشنود

کارشناس روابط‌عمومی 

انتهای پیام/